მაიმუნის პროცესი

ამბოხის თეორია

John T Scopesდღეს ჯაზს უკრავ, ხვალ კი სამშობლოს გაყიდიო – ასე ამბობდნენ საბჭოელ სტილიაგებზე. გასული საუკუნის 20-იანები ამერიკაში სწორედ ასე, ჯაზისა და თავისუფლების და იმავდროულად რელიგიურ-ფუნდამენტალისტური ჯგუფების მომძლავრების ეპოქად იქცა. ფუნდამენტალისტებს ასე ეგონათ, ქვეყანა საფრთხეშია და ჩვენ თუ არ დავიცავით, რა კაცები ვიქნებითო. ახალგაზრდები გადაჯიშების გზას დგანან და იმ ტრადიციებსა და ფასეულობებს ანგრევენ, რაზეც ოდითგანვე დგას ამერიკაო. ფუნდამენტალისტები  საქმის ხალხი იყო და დროს უქმად არ ფლანგავდნენ – დასხდნენ და კრეაციონისტული კანონპროექტი მოამზადეს, რომელიც დარვინიზმის სწავლებას კრძალავდა. ლოგიკა მარტივი იყო – თუ ადამიანი ღვთის შვილია, ჯაზის ჰანგებზე არ ატლინკავდება, ყველის ვაჭარივით არ გაიკრიჭება და შორტებს არ ჩაიცვამს მაიმუნიშვილივით. დაწერეს ეს კანონპროექტი და 2 შტატში კანონადაც დაამტკიცეს. კიდევ 15-ში განხილვა მიმდინარეობდა.

1925 წელს ჯერი თენესიზე მიდგა. ფუნდამენტალისტების ლიდერმა, ორგანიზაცია “მსოფლიოს ფუნდამენტალისტ ქრისტიანთა ასოციაციის” თავმჯდომარემ, სენატორმა ჯონ ბათლერმა კრეაციონისტული კანონპროექტი ადგილობრივ საკანონმდებლო ორგანოში გაიტანა და კენჭისყრაშიც იმარჯვა. გუბერნატორს ეს ამბავი გულზე არ ეხატებოდა, მაგრამ ვეტოს გამოყენება ვერ გაბედა და კანონს ხელი მოაწერა. მაშინ ავანსცენაზე არასამთავრობო ორგანიზაცია “ამერიკის სამოქალაქო უფლებათა კავშირი” გამოვიდა – ასე თქვეს, თუ გამოჩნდება მასწავლებელი, რომელიც არ დაემორჩილება კანონს, ჩვენ დავიცავთო (ბათლერის კანონი დარვინიზმის პროპაგანდისთვის 100-500 დოლარიან ჯარიმას აწესებდა).  და აი, პატარა ქალაქ დეითონში, სადაც სულ 1800 მაცხოვრებელი იყო, გამოჩნდა ასეთი ჯორჯ რაფლეია, ნიუ იორქში დაბადებული კაცი, დეითონში რომ გამოეგზავნათ მაღაროს სამართავად. მას ადგილობრივ ჩინოვნიკთან, უოლთერ უაითთან, ვინც სკოლებისა და განათლების საქმეს უძღვებოდა, კამათი შეემთხვა ანტი-დარვინისტულ კანონზე და რაფლეიამ უთხრა – მოდი, პროცესი მოვაწყოთ და ვნახოთ ერთი, რა გამოგვივაო. რაფლეიამ და უაითმა მონახეს მასწავლებელი ჯონ სქოუფსი, ვინც დასთანხმდა სასამართლოს წინაშე წარმდგარიყო. სთენლი ქრემერის ფილმში “მოიმკი ქარიშხალს” უაითი მგზნებარე და იდეური დარვინისტია, სინამდვილეში კი ბიოლოგიც არ ყოფილა. დამხმარე პედაგოგად მუშაობდა სკოლაში და მეტწილად გეოლოგიას ასწავლიდა, თუმცა ერთი-ორჯერ ბიოლოგიის გაკვეთილიც ჰქონდა ჩატარებული. მან საჯაროდ აღიარა, რომ “ბათლერის კანონის” აკრძალვა დაარღვია და დარვინიზმის დებულებები გააცნო მოსწავლეებს (არადა, ახლა ვიცით, რომ ეს ამბავი განგებ დაიბრალა). შტატი იძულებული გახდა მის წინააღმდეგ სარჩელი შეეტანა სასამართლოში და, ოსტაპის თქმისა არ იყოს, პროცესიც დაიწყო – როგორც ვხედავთ, სასამართლო პროცესი, რომელსაც დღეს “მაიმუნის პროცესად” ვიცნობთ, დიდწილად დადგმული იყო, უფრო ზუსტად – ხელოვნურად პროვოცირებული, მაგრამ შედეგები კი ძალიან მნიშვნელოვანი დადგა… თუმცა ამაზე – ქვემოთ.

Continue reading “მაიმუნის პროცესი”

პატიმარი No5

– არაფერში ვარ დამნაშავე, მე ხომ ასე მასწავლიდნენ.
– ყველას ასწავლიდნენ, მაგრამ პირველი მოწაფე რად იყავი?!
ევგენი შვარცი. “დრაკონი”

Albert Speer ნიურბერგის ტრიბუნალის განსასჯელებმა განსხვავებული ტაქტიკა აირჩიეს – ერთნი ბრალს აღიარებდნენ და მსაჯულთ შეწყალებას სთხოვდნენ, მეორენი მზადყოფნას გამოთქვამდნენ, პასუხი ეგოთ, მესამენი – ყველაფერს უარყოფდნენ… ალბერტ შპეერი თავს დამნაშავედ ცნობდა და წუხდა მხოლოდ იმაზე, რომ ჰოლოკოსტისა და პატიმართა განადგურების შესახებ არაფერი იცოდა. რომ ცოდნოდა – წამითაც არ დარჩებოდა ჰიტლერის გვერდით. რომ ცოდნოდა – პირველი ეცდებოდა ამ სადიზმის შეჩერებას.

თუ ჰიტლერს ჰყავდა მეგობარი – ეს, ალბათ, ალბერტ შპეერი იყო. მასა და ფიურერს ბევრი საერთო ინტერესი ჰქონდათ, პირველ ყოვლისა კი – ხუროთმოძღვრება. ჰიტლერი, როგორც ცნობილია, ხატავდა და არქიტექტორობას აპირებდა, მაგრამ ვენის სამხატვრო აკადემიაში არ მიიღეს. შპეერმა კი წარმატებით დაასრულა უნივერსიტეტი და 1933 წელს, როდესაც მისი და ფიურერის გზები პირველად გადაიკვეთა, ნიჭიერ და იმედისმომცემ არქიტექტორად ითვლებოდა. 1934 წლის ნიურნბერგის პარტიული კრების ტრიბუნის მშენებლობა პირველი საპასუხისმგებლო დავალება და ალბერტ შპეერის კარიერის დასაწყისი იყო. 1937 წელს უკვე სრულიად ბერლინის სახის შეცვლა დაავალეს. ახალ ბერლინს ძველი ბერლინის ნანგრევებზე აგებდნენ. მანამ, სანამ 1945 წელს დედაქალაქის დაბომბვას საბჭოთა არტილერია დაიწყებდა, ბერლინის ნგრევას ახორციელებდა შპეერი – 20’000-ზე მეტი შენობა დაანგრია, რომ ახალი ნაგებობებისთვის ადგილი გაეთავისუფლებინა. მან ააგო რაიხსკანცელარიის გრანდიოზული შენობა და, შემოქმედებითთან ერთად, დიდი საორგანიზაციო ნიჭიც გამოავლინა –  გიგანტური მშენებლობა სულ რაღაც ერთ წელიწადში დაასრულა.

Continue reading “პატიმარი No5”

ჩემი სახელია სტრონგი, ჯეკ სტრონგი!

ჯაშუშთა თამაშები

1972 წელს აშშ სამხედრო ატაშემ ბონში მიიღო უცნაური წერილი, რომელშიც ვინმე, ვინც საკუთარ თავს წარადგენდა როგორც პატრიოტსა და ოფიცერს კომუნისტური ქვეყნიდან, გამოთქვამდა სურვილს გადაეცა ამერიკელი სამხედროებისთვის Kuklinski-docმნიშვნელოვანი ინფორმაცია და ითხოვდა შეხვედრას. ასეთი შეხვედრა მართლაც შედგა. ქალაქ ჰააგაში. და ადამიანი, რომელიც ამ შეხვედრაზე მივიდა, სულ მალე იქცა დასავლეთის ერთ-ერთ ყველაზე ფასეულ პარტნიორად ვარშავის ბლოკში. მას კოდურ სახელად შეურჩიეს ჯექ სთრონგი, ხოლო ნამდვილი სახელი იყო რიშარდ ეჟი კუკლინსკი (Ryszard Jerzy Kukliński), პოლონეთის არმიის პოლკოვნიკი, გენერალური შტაბის სტრატეგიული თავდაცვის დაგეგმვის ცენტრის ანალიტიკოსი.

კუკლინსკის ხელი მიუწვდებოდა ზესაიდუმლო სამხედრო ინფორმაციაზე. ის იყო ერთ-ერთი, ვინც მონაწილეობდა ოპერაცია “დუნაის” დაგეგმვაში (საბჭოთა და ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნების სამხედრო ნაწილების ინტერვენცია ჩეხოსლოვაკიაში,  ე.წ. “პრაღის გაზაფხულის” სისხლიანი დასასრული), წარმოადგენდა პოლონეთის არმიას და ახორციელებდა ოპერატიულ კავშირს საბჭოთა გენერალურ შტაბთან.

Continue reading “ჩემი სახელია სტრონგი, ჯეკ სტრონგი!”

წინასწარმეტყველი

Hanussenავსტრიიდან გააძევეს. ჩეხეთში დაპატიმრეს და ყალთაბანდობის ბრალდებით სასამართლოს წინაშე წარსდგა. უნგრეთში ეკლესია აუმხედრდა და ჯადოქრობა დასწამა. ლიტვაში პოლიციამ ჰიპნოზის სეანსების ჩატარება აუკრძალა. მაგრამ ბევრი მისი წინასწარმეტყველება, რომელსაც საჯაროდ აკეთებდა, ახდა და რაც მეტს დევნიდნენ, მეტად იზრდებოდა მისი პოპულარობა.

მან იწინასწარმეტყველა ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლა და სტალინის სიკვდილი. მეორე მსოფლიო ომის დაწყება და მესამე რაიხის კრახი. მაგრამ ვერ განჭვრიტა საკუთარი ბედ-იღბალი. ერიკ იან ჰანუსენმა (Erik Jan Hanussen), რომელიც თავს არტისტსა და ფაკირს უწოდებდა, თანამედროვენი კი უდიდეს წინასწარმეტყველად მიიჩნევდნენ.

ამბობენ რომ ერთხელ, პატარაობისას შუაღამისას გაეღვიძა, გააღვიძა სახლის მეპატრონის პატარა შვილი, მოჰკიდა ხელი და ეზოში გაიყვანა. ამ დროს სახლში გაზი აფეთქდა და ყველაფერი ცეცხლში გაეხვია.

ამ ამბიდან ბევრი წლის შემდეგ ის და მისი მეგობარი ტერეზა ლუკაში (ლიზა ლუქსი) კაფეში ისხდნენ. უცებ ჰანუსენი წამოდგა, ქალს ხელი მოჰკიდა და აიძულა მაგიდა გამოეცვალათ.  ამ დროს კაფეში ჩოჩქოლი ატყდა, სამზარეულოდან გამოვარდა ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც დამბაჩამომარჯვებული მეუღლე მოსდევდა. სამი გასროლიდან ერთმა ტყვიამ სწორედ იქ ჩაიზუზუნა, სადაც წუთის წინ ტერეზა იჯდა.

30-იანებში ჰანუსენმა ბერლინში დაიდო ბინა. მართავდა თეატრალურ-ოკულტურ წარმოდგენებს, კითხულობდა აზრებს, ცნობდა ჩაფიქრებულ ბანქოს ქაღალდს, პოულობდა დამალულ ნივთებს… მას ასისტენტთა მთელი დასი ჰყავდა, რომლებიც მაყურებლებს შეერეოდნენ ხოლმე და ფარული მინიშნებით ეხმარებოდნენ წინასწარმეტყველს… ამიტომ უწოდებდა ჰანუსენი თავს არტისტსა და ფაკირს. საცირკო ხელოვნებას ყმაწვილობაშივე დაეუფლა – მისი მშობლებიც მსახიობები იყვნენ. მაგრამ ერთი იყო საცირკო წარმოდგენა და მეორე მომავლის წინასწარ ჭვრეტის უნარი. ეს უცაბედად ხდებოდა. ჰანუსენის გონებაში ანაზდად წამოიშლებოდნენ სურათები. იმ ამბავთა სურათები, რაც არ მომხდარიყო ჯერ. წინასწარმეტყველურ განცხადებებს ღიად და საჯაროდ აკეთებდა. ბეჭდავდა პრესაში, მათ შორის Hanussen Magazin-სა და Berliner Wochenschau-ში. ასე სცდიდა ბედს. და მისი არაერთი წინასწარმეტყველება მართლაც ახდა.

Continue reading “წინასწარმეტყველი”

დაწყევლილი პრეზიდენტები

William Henry Harrison by Zachary Taylorყველაფერი დაიწყო 1800 წელს, როდესაც უილიამ ჰენრი ჰარისონი ინდიანის გუბერნატორი გახდა… ისტორიკოსებმა, ეგებ მითხრან, რომ ცოტა უფრო ადრეც დაიწყო, მაგრამ ასე შორსაც არ წავალ. მოკლედ, 1800 წელი იყო და ინდიანის  მხარეში (ჯერ შტატიც არ იყო იმ დროს) ახალი გუბერნატორი ჩაბრძანდა. მიიხედა, მოიხედა და ნახა, რომ რაც რამ კარგი მიწები იყო, ინდიელებს ეჭირათ. ანკი ვის უნდა სჭეროდა, თუკი სხვა არც ვინ ცხოვრობდა. სახელი ინდიანაც ხომ აქედანაა… გუბერნატორს კარგი და ცუდი მიწის გარჩევა რას შეეშლებოდა – ბოლო-ბოლო მდიდარ პლანტატორთა ოჯახიდან იყო. მიწისთვის ბრძოლა რომ ღირს, ესეც იცოდა – მისი მამა დამოუკიდებლობის დეკლარაციის ხელმომწერი და დამოუკიდებლობისთვის ომის მონაწილე ბრძანდებოდა, თავად უილიამ ჰარისონიც მონაწილეობდა ბრიტანელებთან ომში, სასაზღვრო ჯარში მსახურობდა ლეიტენანტის ჩინით და გენერალ “გადარეული” უეინის შტაბსაც ხელმძღვანელობდა… მაგრამ, ჩანს, დიპლომატის ნიჭიც ჰქონდა და გველს რომ ტკბილი ენით შეაბამ, ეგეც უწყოდა, ამიტომ ინდიელთა ტომის ბელადებთან მოლაპარაკებები გამართა და მათგან 12’000 კვადრატული კილომეტრი მიწის ნაკვეთი შეიძინა. ერთბაშად არა. ნელ-ნელა და ნაბიჯ-ნაბიჯ. უფრო ზუსტად – გოჯ-გოჯ. ლამის 10 წელი მოანდომა ამ საქმეს. ბოლოს ყველა ბელადი, ინდიელებში რომ სიტყვა ეთქმოდა და წონა ჰქონდა, მოთაფლა. ყველა ერთის გარდა – შაუნის ტომის ბელად ტეკუმსესი…

Continue reading “დაწყევლილი პრეზიდენტები”