გრძნობათა მწევარი

ძველად საქართველოში თავადები შვილებს რომელიმე კაი ყმა გლეხის ოჯახში “გააშვილებდნენ” ხოლმე. დროებით. გაგონილი გექნებათ. წაკითხული. აკაკიც იგონებს. არამხოლოდ ჩვენთან, ასეთი წესი ბევრგან ყოფილა. მაგალითად – საფრანგეთში. და ეს წესი იქ კაი ხანს შემორჩენილა: მონარქიის დროც გამოიარა, იმპერიისაც და რესპუბლიკამდეც მოაღწია. თავადები აღარ იყვნენ, მაგრამ ბურჟუაზია გაჩნდა. ასე აღმოჩნდა მე-19 საუკუნის ბოლოს მდიდარი ფაბრიკანტი ბრესონის ქალიშვილი გლეხი კარტიეს ოჯახში “განათხოვრებული”. შეუყვარდა მისი აღმზრდელის ვაჟი და რომ წამოიზარდა გაჰყვა კიდეც ცოლად. არ ვიცი, ბრესონებს ეს ამბავი მოეწონათ თუ არა, მაგრამ ქორწილი კი გადაიხადეს. ასე დამოყვრდა ეს ორი გვარი და დაიბადა ახალი – კარტიე-ბრესონი. წლების განმავლობაში კარტიე-ბრესონები ევროპაში საუკეთესო ბამბის ძაფის მწარმოებლებად იყვნენ ცნობილნი. მაგრამ ანრი კარტიე-ბრესონს (Henri Cartier-Bresson) ბამბის ნართი ნაკლებად იზიდავდა. ტილო, ქაღალდი, ფანქარი, ფუნჯი და საღებავი ეხატებოდა გულს. მაგრამ წარმატება იგვიანებდა. კარტიე-ბრესონი კი მოთმინებით არასდროს გამოირჩეოდა. სულმუდამ მიეჩქარებოდა. ამის გამო თუ სხვა რამ მიზეზი იყო, მაგრამ 24 წლის ასაკში მოლბერტი გვერდზე გადადო და ფოტოკამერა აიღო ხელში. ამ გადაწყვეტილებამ შემოაბრუნა არამხოლოდ თავად კარტიე-ბრესონის, არამედ ფოტოჟურნალისტიკის ისტორიაც. კარტიე-ბრესონი რომ არა, ფოტორეპორტაჟი ვერასდროს იქნებოდა ისეთი, როგორიც არის. თუკი მენ რეიმ ფოტოგრაფია აქცია ხელოვნებად, ანრი კარტიე-ბრესონმა ხელოვნებად აქცია ფოტორეპორტაჟი.

თავად იგონებს, რომ ფოტოს ძალა და ხიბლი პირველად უნგრელი ფოტოგრაფის, მარტინ მუნკაჩის ნამუშევრისგან შეიგრძნო 30-იანებში – “სამი ბიჭი ტანგანიიკას ტბაზე”. იქამდე ვერც წარმოედგინა, თუკი ობიექტივსა და ფოტოფირს ამდენი შეეძლო. მანამდეც იღებდა ფოტოებს, მაგრამ – უფრო გართობის მიზნით. მაინცადამაინც გულდასმით არ ეკიდებოდა ამ საქმეს. ნუ განვსჯით მკაცრად, მხატვრებში ფართოდ გავრცელებული სენია. 🙂 მიუხედავად იმისა, რომ ფოტოგრაფიით არაერთი უდიდესი ფერმწერი ყოფილა გატაცებული (თუნდაც მარტო დეგა რად ღირს), უმრავლესობა ტილოსა და საღებავის უპირატესობაშია დარწმუნებული და ფოტოს არშემდგარ მხატვართა გულის მოოხებად მიიჩნევს. მუნკაჩის ფოტოს ნახვის შემდეგ კარტიე-ბრესონი მიხვდა, რომ ეს ხელოვნების ორი, სრულიად განსხვავებული ჟანრია და თავისი არჩევანიც გააკეთა. რა საჭიროა იყო მეორეხარისხოვანი დეგა, თუ პირველხარისხოვანი კარტიე-ბრესონი ხარ.

ანრი კარტიე-ბრესონი პერფექციონისტად მიიჩნევა. ის ერთგულებდა გარკვეულ წესებს, ჟანრს, სტილს და ცდილობდა იდეალისთვის მიეღწია. უპირატესობას ანიჭებდა 35მმ “ლეიკას”. 30-იანებში ეს კამერა სიახლე იყო ბაზარზე და ბევრი გამოცდილი ფოტოგრაფი მას სკეპტიკური თავლით მისჩერებოდა. კარტიე-ბრესონმა დააფასა კომპაქტურობა, მცირე წონა და სისწრაფე, რომ აღებეჭდა წამი, რომელიც ხდება ახლა და აღარასოდეს განმეორდება. სტუდიური ფოტო და დადგმული კომპოზიციები მას არ უყვარდა. უყვარდა ადამიანური ემოციების გადაღება. სანამ სხვა ფოირვერკს უმიზნებდა ობიექტივს, ცდილობდა არ გამოპარვოდა გოლი ფეხბურთის მატჩისას ან წამი, როცა მატადორი დაშნას ჩასცემდა ხარს, კარტიე-ბრესონი ეძებდა ამ სანახაობით აღფრთოვანებულ თუ დამწუხრებულ თვალებს.

ძალიან უყვარს ერთ ფოტოში განსხვავებული ემოციების დაჭერა. როდესაც ერთი იცინის, მეორე კი ჩაფიქრებულია. როდესაც საპირისპირო მხარეს იყურებიან. როდესაც ერთს ერთი რამ აინტერესებს და მეორის ყურადღება კი სხვაგანაა.  მაგრამ არამხოლოდ თვალები, მისი კამერის ობიექტივში უსულო ნივთებიც კი გრძნობებითაა სავსე.

ბევრს მოგზაურობდა. ორჯერ – 54 და 72 წელს საქართველოსაც ეწვია. (პოსტში გურამ თიკანაძის შესახებ ისიც დავწერე, რომ ფრანგი ფოტოგრაფის ნამუშევრების კვალი ჩანს მასთან). მის ობიექტივში მოხვდა ყველაფერი, რაც მნიშვნელოვანი იყო მსოფლიოსთვის და შემოსანახად ღირდა. პორტრეტის ჟანრის არაერთი ცნობილი ფოტოც აქვს. უღებდა გენიოსებს: ფრედერიკ ჟოლიო-კიურის, ალბერ კამიუს, ჟან-პოლ სარტრს, პოლ ვალერის, უილიამ ფოლქნერს, კოკო შანელს, კრისტიან დიორს, ელიზაბეთ არდენს, მაჰათმა განდის, პაბლო პიკასოს და სხვას მრავალს, მათ, ვინც შეცვალეს სამყარო ისე, როგორც – თავად კარტიე-ბრესონმა. ვინც კარტიე-ბრესონის ფოტოკამერამ “გამოიჭირა”, ხშირად წარმოდგენაც არ ჰქონდათ, რომ უღებდნენ. ქუჩის ფოტოს ერთ-ერთ უბადლო ოსტატად მიიჩნევა. უყვარდა გულწრფელი ემოციები და არ უყვარდა, როდესაც მისი კამერის ობიექტივს ეპრანჭებოდნენ. ამიტომ არიან მის ფოტოებზე ცხოველები ასე ხშირად – ისინი ხომ კამერას არ ეპრანჭებიან (არადა, როგორ არ ეპრანჭებიან… ძალიანაც ეპრანჭებიან, მხოლოდ ამას ისე ოსტატურად და ბუნებრივად აკეთებენ, რომ ფოტოგრაფი ვერა ხვდება :)). თუგინდ კარტიე-ბრესონი იყოს.

        

30-იანების ბოლოს ჟან რენუარის ასისტენტად მუშაობდა და ორ ფილმში ეპიზოდურ როლში მონაწილეობაც კი მიიღო. როგორც რენუარი აღნიშნავდა, ეს დაეხმარა კარტიე-ბრესონს უკეთ ეგრძნო, თუ როგორია კამერის მეორე მხარეს ყოფნა.

ანრი კარტიე-ბრესონი ჯიუტი, შეუპოვარი და უშიშარი ადამიანი იყო. მეორე მსოფლიო ომის მონაწილე, სამხედრო ფოტოგრაფი. ნაცისტებს ტყვედ ჩაუვარდა, მაგრამ გაქცევა მოახერხა. ფრანგული წინააღმდეგობის მოძრაობას დაუკავშირდა. იბრძოდა და ყველაფერს აღბეჭდავდა ფირზე. ბევრ საქმეში იყო პირველი. ერთ-ერთი ინიციატორი და დამფუძნებელია მსოფლიოში პირველი ფოტო-სააგენტოსი, სახელგანთქმული “მაგნუმ-ფოტოსი” (Magnum Photos). ანრი-კარტიე ბრესონი იყო პირველი, ვის ფოტოგამოფენასაც ლუვრმა უმასპინძლა 1954 წელს. თანამშრომლობდა გამოცემებთან: Vogue, Life, Harpers Bazaar.

80-იანებში მიიჩნია, რომ ფოტოგრაფიაში ყველაფერს მიაღწია და დაუბრუნდა პირვანდელ გატაცებას – გრაფიკას. ხატავდა ბევრს და სულ უფრო იშვიათად იღებდა ფოტოს. ანრი კარტიე-ბრესონი რამდენიმე თემატური წიგნის ავტორი, რედაქტორი და თანაავტორია. გამოცემული აქვს მრავალი ალბომი. როგორც რეჟისორმა ორი დოკუმენტური ფილმიც გადაიღო.

კარტიე-ბრესონი მენ რეის ანტიპოდია. მე კი ორივეს ნამუშევრები ძალიან მომწონს. ასეთი რამეც ხდება ხოლმე. როგორც მიყვარს აჯიკა და მიყვარს შოკოლადი. 🙂 ოღონდ არ მკითხოთ ახლა, რომელია აჯიკა და რომელი შოკოლადი.

© Lord Vader. Stylish Blog. საავტორო უფლებები დაცულია. ნამუშევრის კოპირება, ციტირება და გამოქვეყნება დაშვებულია მხოლოდ ავტორისა და წყაროს (პოსტზე ლინკის) მითითებითა და ნებართვით. This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 Unported License.

___

ანრი კარტიე-ბრესონის ნამუშევრები

“გადამწყვეტი წამი” ანრი კარტიე-ბრესონი (რუსული თარგმანი)

http://www.henricartierbresson.org