მონოპოლია

თამაშთა თეორია

“ალმასი – მარადიულია”, – ეს სიტყვები “დე ბირსის” სლოგანად იქცა, მაგრამ ალმასზე უფრო მარადიული – სათამაშოა. სათამაშოები ისეთივე ძველი გამოგონებაა, როგორიც კაცობრიობა და კიდევ უფრო ძველიც, რამდენადაც თამაში ყველა ძუძუმწოვარს უყვარს და პრე-ისტორიულ თუ რაც ქვიათ არსებებს, რომლებიც ჩვენზე მრავალი საუკუნით ადრე გაჩნდნენ – მათაც ჰქონდათ პრე-ისტორიული სათამაშოები.

რევოლუციამდელი ბავშვი რატომ იყო გონებაჩლუნგი – ესეც კარგად გვახსოვს.

მაგრამ პრე-ისტორიულ თუ რევოლუციამდელ სათამაშოებზე სხვა დროს იყოს, ეს პოსტ(ებ)ი კი მე-20 საუკუნის ყველაზე გაყიდვად და პოპულარულ სათამაშოებზე იქნება.

ჩამონათვალი, რა თქმა უნდა, Monopoly-თ უნდა დავიწყო – აშშ-ში გამოშვებული ყველა დროის ყველაზე პოპულარული სათამაშოთი. 1999 წელს ის “გინესის რეკორდების წიგნში” მოხვდა, როდესაც Monopoly-ს მოყვარულთა რაოდენობამ 500 მილიონ ადამიანს მიაღწია. ჟურნალმა Games magazine Monopoly “სათამაშოთა დიდების დარბაზში” (Games Hall of Fame) შეიყვანა. ის, აგრეთვე, “სათამაშოების ეროვნული დიდების დარბაზის” (National Toy Hall of Fame) წევრიცაა (კი, ამერიკაში ასეთი დარბაზებიც არსებობს).

Monopoly ნამდვილად იმსახურებს, რომ მისი ისტორია ცოტა დაწვრილებით მოვყვე, (ვისაც არ გაინტერესებთ ან კითხვა გეზარებათ, დახურეთ ეს ფანჯარა 😉 სხვა სათამაშოებზე უფრო მოკლედ მოვჭრი).

იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა და მერილენდის შტატში ცხოვრობდა ერთი ეგეთი ქალი ლიზი მეჯი (Elizabeth “Lizzie” Magie), თავი უამრავი ზოგადსაკაცობრიო იდეით ჰქონდა გამოტენილი, ხალხთა კეთილდღეობაზე წუხდა, საზოგადოებრივ სიკეთეთა განაწილებაზე ფიქრობდა, მოსოციალისტო ეკონომიკით იყო გატაცებული და ამ ფიქრი-ფიქრში მაგიდის სათამაშო The Landlord’s Game (“მიწის მფლობელთა თამაში”) გამოიგონა. ეს 1903 წელს მოხდა. როგორც სურათზე ჩანს, ის ძალიან ჰგავდა თამაშს, რომელსაც დღეს Monopoly-ს სახელით ვიცნობთ… ჰგავდა, მაგრამ დახვეწილობა და შარმი აკლდა.

მაგრამ, რაც The Landlord’s Game-ს აკლდა, რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ, 1933 წელს ფილადელფიელმა ჩარლზ დეროუმ (Charles B. Darrow) მიამატა. დეროუს, მეჯისგან განსხვავებით, მემარცხენეობის საყმაწვილოსენი არ აწუხებდა, შრომაც არ ეზარებოდა, ყიდდა გამათბობლებს, პატარა ფულსაც შოულობდა, საღამოობით ლუდს სვამდა, ბეისბოლს უყურებდა, შაბათ-კვირას ათლანთიქ სითიში დადიოდა გასართობად და იყო ცხოვრებით კმაყოფილი. მერე დაიწყო გლობალური დათბობა და დიდი დეპრესია. გამათბობლების საქმე ჭაკად შეიქნა და საწყალმა დეროუმაც სამუშაო დაკარგა. გაუჭირდა კაცს. მიდგა-მოდგა, შემთხვევითი სამუშაოთი თავს ძლივს ირჩენდა და კაზინოში სასიარულოდ ფული არ ჰყოფნიდა. ჰოდა, გადაწყვიტა, თავად შეექმნა რამე აზარტული გასართობი, რომ ცოტა გული გადაეყოლებინა. დაიხმარა შვილი, ცოლი (ხაზვა კი ეხერხებოდა) და შექმნა Monopoly.

თამაში სწრაფად გახდა პოპულარული. დეროუს სახლი სტუმრებს ვერ აუდიოდა – მთელი მისი სამეზობლო მასთან იკრიბებოდა Monopoly-ს სათამაშოდ. აქედან პატარა ფულის შოვნაც შეიძლებაო, იფიქრა გამათბობლების ყოფილმა გამყიდველმა და “მონოპოლიების” გაყიდვა დაიწყო. დღეში 2 ცალის დამზადებას ახერხებდა და თითოს 4 დოლარად ყიდდა. 100 ცალი რომ გაყიდა, დაიხურა შლაპა და სათამაშოების მწარმოებელ ფირმებს Milton Bradley-ს და Parker Brothers-ს მიაკითხა. პირველში დიდი ენთუზიაზმი არ გამოუხატავთ, მეორეში – დაინტერესდნენ, მაგრამ დამოუკიდებელ ექსპერტთა კლუბის “ექსპერტიზის” შემდეგ, ავტორს დაუბრუნეს როგორც “უპერსპექტივო” და “შეცდომებით სავსე”.

საბედნიეროდ, დეროუ “ექსპერტებს” მაინცადამაინც არ ენდობოდა. ადგა და Monopoly სათამაშოებით მოვაჭრეებს შესთავაზა და 5’000 ცალზე შეკვეთაც მიიღო. მოხდა ისე, რომ Parker Brothers-ის ერთ-ერთმა ფარქერმა მათ მიერ დაწუნებული Monopoly მაღაზიაში შეიძინა (სხვა ვერსიით, საჩუქრად მიართვეს წვეულებაზე) ჩაუჯდა და ამ “შეცდომებით სავსე თამაშით” ისე გაერთო, რომ ვისკი გაუთბა, ჩაი გაუცივდა, სიგარები კი პირდაპირ საფერფლეში ჩაეწვა. მერე თავში წაიშინა ხელი – ეგ პატიოსანი ადამიანი ჩვენ გვთავაზობდა “მონოპოლიას”, ჩვენ კი კარი მივუჯახუნეთო. არიქა, ჩქარა, არვინ აგვახიოსო… მოძებნეს ჩარლზ დეროუ და Monopoly-ს წარმოების უფლება შეიძინეს (იმავე 1935 წელს Parker Brothers-მა ლიზი მეჯისგან Landlord’s Game-ზე ყველა უფლებაც შეისყიდა). ასე დაიწყო ფარქერული “მონოპოლიის” ისტორია. პირველივე წლის განმავლობაში Parker Brothers-მა 20’000 ცალი Monopoly გაყიდა. ამჟამად ამ რიცხვმა 750 მილიონს გადააჭარბა. დიდი დეპრესიისგან დაჩაგრული ჩარლზ დეროუ კი ისტორიაში პირველი მილიონერი გახდა, რომელმაც ამხელა ქონება თამაშ-თამაშით დააგროვა.

Monopoly-ს ულვაშა სიმბოლო, მდიდარი ძია ფენიბეგზი (Rich Uncle Pennybags), იგივე ბტონი მონოპოლი კი ყველაზე მდიდარ გამოგონილ პერსონაჟთა 10-ეულშია.

1973 წლიდან ტარდება მსოფლიო ჩემპიონატი Monopoly-ში (საქართველოს ნაკრები არ ყავს, არადა, მონოპოლიებში როგორ უნდა გვაჯობონ? ხომ ვხედავთ, ფეხბურთიდან არაფერი გამოდის, და, იქნებ, ამას მივაწვეთ?).

სხვადასხვა დროს დაამზადეს შოკოლადის Monopoly, ოქრო-ვერცხლის Monopoly.

Monopoly უთამაშიათ წყლის ქვეშ, ლიფტში, თვითმფრინავის ბორტზე, ხეებზე და ბაგირზე თავდაყიდა დაკიდულებსაც კი. მოკლედ, ეს თამაში ისეთივე ნაწილი გახდა ამერიკის ისტორიისა და კულტურის, როგორიც… რა ვიცი. რაც გინდათ, ის ჩაწერეთ. 😉

კომპანია Parker Brothers (შესაბამისად, უფლებებიც Monopoly-ზე) 1991 წლიდან მოყოლებული კომპანია Hasbro-ს მფლობელობაშია.

I Love This Game! 🙂

© Lord Vader. Stylish Blog.
საავტორო უფლებები დაცულია. ნამუშევრის კოპირება, ციტირება და გამოქვეყნება დაშვებულია მხოლოდ ავტორისა და წყაროს (პოსტზე ლინკის) მითითებითა და ნებართვით და მხოლოდ არაკომერციული მიზნებით. This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 Unported License.

___